Emplenir il cedel da votar u il cedel electoral d'ina autra persuna è scumandà e vegn chastià cun in multa. Sch'ina terza persuna emplenescha il cedel da votar, vala quai sco «chatscha sin vuschs». Chatscha sin vuschs po dentant cumpigliar anc dapli: Concretamain èsi manegià ch'ina persuna «rimna, emplenescha u mida sistematicamain cedels electorals u cedels da votar u (…) distribuescha tals cedels electorals u tals cedels da votar.»
Attenziun: En la lingua da mintgadi vegn «chatscha sin vuschs» duvrà autramain. Tenor il Duden sa tracti dad «obtegnair vuschs tras la preschentaziun attractiva da las finamiras dal candidat u da la partida, tras empermischuns e.u.v.».
L'unica excepziun en tscherts chantuns: Sch'ina persuna cun dretg da votar è duraivlamain inabla da scriver, dastga in'autra persuna emplenir per ella il cedel da votar – la procedura e las cundiziuns correspundentas varieschan d'in chantun a l'auter.
Ultra da la chatscha sin vuschs datti delicts che vegnan chastiads cun in chasti da detenziun da fin 3 onns u cun in chasti pecuniar. Quests chastis han l'intent da garantir ch'ils resultats da las votaziuns e da las elecziuns correspundian a la voluntad effectiva dal pievel.
Per l'ina stoi vegnir garantì ch'il dretg circul da persunas possia sa participar ad in'elecziun u ad ina votaziun. Davart quest circul da persunas infurmeschan ils registers electorals da las vischnancas. Quels na dastgan betg vegnir falsifitgads, sfalsifitgads, allontanads u destruids. Ultra da quai èsi scumandà da sa participar nunautorisadamain ad in'elecziun u ad ina votaziun. Quai po per exempel esser il cas, sch'ina persuna engola il material da votaziun ed il material electoral d'ina autra persuna.
En cas excepziunals, cur ch'ina persuna mida chasa, poi capitar ch'ella survegn il material da votar al lieu vegl ed al lieu nov. Er en quest cas na dastgan ins dentant betg votar u eleger duas giadas. Anzi, la persuna pertutgada sto trametter enavos a l'anteriura vischnanca da domicil il material electoral ch'ella ha survegnì da memia.
Tut las persunas cun dretg da votar ston pudair decider libramain, co ch'ellas vulan votar e tgi ch'ellas vulan eleger – e sch'ellas vulan insumma sa participar ad ina votaziun u ad in'elecziun. Il Cudesch penal scumonda en spezial las suandantas modas da prender influenza:
violenza
smanatscha da dischavantatgs serius
corrupziun activa e passiva. I n'è betg mo scumandà da corrumper persunas cun dretg da votar. Igl è er scumandà da sa laschar corrumper sco persuna cun dretg da votar. Quai è per exempel il cas, sch'ina persuna accepta in regal u daners, per ch'ella elegia ina tscherta persuna u suttascrivia ina iniziativa u in referendum.
La finala èsi decisiv ch'il resultat da la votaziun u da l'elecziun na vegnia betg sfalsifitgà, pia che las vuschs vegnian registradas e dumbradas correctamain. Scumandadas èn en spezial las suandantas acziuns:
agiuntar cedels da votar u cedels electorals
laschar davent cedels da votar u cedels electorals
midar cedels da votar u cedels electorals
dumbrar fauss ils cedels da votar u ils cedels electorals
documentar incorrectamain il resultat da l'elecziun u da la votaziun
Igl è er scumandà da scuvrir «en moda illegala», co che singulas votantas e singuls votants han votà u elegì – pia da violar il secret da votaziun.
En cas d'irregularitads en connex cun elecziuns e cun votaziuns pon las autoritads sezzas far ina denunzia. Ma er mintga persuna privata po inoltrar ina denunzia. Mintga post da polizia prenda encunter ina denunzia penala a bucca u en scrit. Ins po er infurmar la Procura publica.
Denunziar insatgi tar la polizia – purtar plant
Plinavant ha in team da l'Organisaziun per la segirezza e la collavuraziun en l'Europa (OSCE) mintgamai observà ils ultims onns las elecziuns federalas.
Rapport final dals observaturs electorals da la OSCE 2015 cun focus sin il e-voting