Il federalissem è vegnì introducì en Svizra l'onn 1848. El pussibilitescha da viver la diversitad en in'unitad. Per la Svizra cun sias quatter linguas naziunalas e sias grondas differenzas geograficas è il federalissem ina premissa impurtanta per la convivenza.
La Constituziun federala fixescha, tge incumbensas che la Confederaziun ed ils chantuns ston ademplir. Ils chantuns fixeschan da lur vart las cumpetenzas per las vischnancas sin lur territori.
Las cumpetenzas èn repartidas tenor il princip da subsidiaritad sin la Confederaziun, ils chantuns e las vischnancas.
La Confederaziun surpiglia mo las incumbensas che surpassan las pussaivladads dals chantuns u che dovran ina regulaziun unitara tras la Confederaziun.
Tenor quest princip na dastga ina instanza sin il plaun politic pli aut betg surpigliar ina incumbensa, sche quella po vegnir liquidada sin il stgalim pli bass. Viceversa: Sch'ina incumbensa surstrapatscha la forza d'ina vischnanca, duess il stgalim surordinà – pia il chantun – sustegnair la vischnanca.
La Confederaziun è cumpetenta en tut quels lieus, nua ch'ella vegn autorisada tras la Constituziun federala – per exempel:
en la politica exteriura ed en la politica da segirezza
en ils fatgs da duana ed en ils fatgs monetars
en la legislaziun che vala en l'entira Svizra
en la defensiun
Incumbensas che la Constituziun federala n'attribuescha betg expressivamain a la Confederaziun, tutgan a la cumpetenza dals chantuns. En tscherts secturs, sco sin il champ da las scolas superiuras, partan els las cumpetenzas.
Tenor la Constituziun federala han tut ils chantuns ils medems dretgs ed han numerusas cumpetenzas. Chaussas chantunalas èn per exempel:
las finanzas
il sistem politic
las taglias (incassament da taglias)
Mintga chantun ha in'atgna constituziun, atgnas leschas, in agen parlament, in'atgna regenza ed atgnas dretgiras.
Er las regenzas chantunalas vegnan elegidas dal pievel, per il solit tenor il sistem electoral da maiorz. La furma direct-democratica dal cumin exista mo pli en ils chantuns Glaruna ed Appenzell dadens.
L'unitad politica la pli pitschna en Svizra è la vischnanca. Actualmain datti circa 2300 vischnancas. Circa in tschintgavel da las vischnancas ha in agen parlament, oravant tut las citads.
Ils quatter tschintgavels restants enconuschan percunter la decisiun direct-democratica a la radunanza communala, a la quala tut las abitantas e tut ils abitants cun dretg da votar pon sa participar. Quai vul dir ch'il pievel na sa lascha betg represchentar da deputadas e deputads, mabain prenda sez ils conclus ed elegia sez l'executiva (regenza).
Ultra da las incumbensas che vegnan attribuidas a las vischnancas tras la Confederaziun e tras lur chantun (p.ex. la gestiun dal register d'abitants u la protecziun civila), han ellas er atgnas cumpetenzas, per exempel:
en ils fatgs da scola ed en ils fatgs socials
en il provediment d'energia
en la construcziun da vias
en la planisaziun locala tar las taglias