La Constituziun federala è il pli aut stgalim dal dretg svizzer.
Sch'ina burgaisa u in burgais vul midar in artitgel constituziunal, po el u ella lantschar ina iniziativa. 100 000 burgaisas e burgais ston sustegnair l'idea cun lur suttascripziun, per che l'iniziativa reusseschia.
Cun ina iniziativa pon ins proponer novs artitgels u midadas en artitgels constituziunals existents.
Nagina iniziativa legislativa sin plaun federal
L'iniziativa federala dal pievel pertutga exclusivamain la Constituziun federala. Cuntrari ad intgins chantuns na datti nagina pussaivladad da midar leschas u d'introducir novas leschas sin plaun federal.
In instrument democratic direct
En autras democrazias controllescha il pievel indirectamain la constituziun, per exempel cun eleger il parlament, il qual dastga midar la constituziun. En Svizra voteschan il pievel ed ils chantuns davart tut las midadas da la Constituziun federala. Cun ina iniziativa pon 100 000 votantas e votants schizunt sezs proponer ina midada. Perquai è l'iniziativa in impurtant instrument politic da la democrazia directa.
Per ch'ina iniziativa reusseschia, sto ella vegnir suttascritta entaifer 18 mais da 100 000 votantas e votants. Alura vegni votà davart l'iniziativa, nun ch'il comité d'iniziativa retiria l'iniziativa dal pievel. Sche la maioritad dal pievel e la maioritad dals chantuns acceptan l'iniziativa, vegn la constituziun midada.
La suandanta grafica mussa tut las etappas d'ina iniziativa federala dal pievel, da l'idea fin a la realisaziun.
Co lantschan ins ina iniziativa dal pievel?
Qua vegnis Vus a savair, co che Vus lantschais ina iniziativa federala dal pievel ed a tge che Vus stuais far attenziun.
Tgi po lantschar ina iniziativa dal pievel?
Sco emprim stuais Vus furmar in comité. Il comité d'iniziativa sa cumpona d'almain 7 e da maximalmain 27 persunas che han il dretg da votar en Svizra. Er Svizras e Svizzers a l'exteriur pon esser commembras u commembers dal comité.
Annunziar ina iniziativa
Sco proxim stuais Vus infurmar la Chanzlia federala davart l'iniziativa planisada. Dad ella survegnis Vus tut las infurmaziuns davart il proceder. La Chanzlia federala As sustegna er en dumondas formalas e giuridicas.
Chanzlia federala
Secziun dals dretgs politics
Chasa federala vest
3003 Berna
Tel. +41 58 462 48 02
spr@bk.admin.ch
Scriver il text da l'iniziativa
Vus pudais u formular l'iniziativa sco proposta generala u inoltrar in sboz elavurà dal text constituziunal a la Chanzlia federala. La Chanzlia federala s'occupa da la translaziun dal text.
Resguardai per plaschair il suandant: Il text da l'iniziativa na dastga betg violar il dretg internaziunal stringent, sco per exempel il scumond da tortura u il scumond da la sclavaria. Plinavant na dastga l'iniziativa betg cuntegnair plirs secturs tematics che n'han betg ina colliaziun in cun l'auter; ins discurra en quest connex dad «unitad da la materia».
Il parlament po declerar l'iniziativa per nunvalaivla, sche questas premissas n'èn betg ademplidas.
Preparar la glista da suttascripziuns
Preparai sco proxim la glista da suttascripziuns. La glista sto cuntegnair il titel, il text da l'iniziativa sco er ils nums e las adressas da tut las commembras e tut ils commembers dal comité. Er la data, cura ch'il termin per rimnar suttascripziuns cumenza ed intginas ulteriuras remartgas ston esser inditgadas.
La Chanzlia federala controllescha la valaivladad da las glistas da suttascripziuns.
Rimnar suttascripziuns
Uschespert che l'iniziativa è publitgada en il Fegl uffizial federal, dastgais Vus cumenzar a rimnar suttascripziuns. Vus avais temp 18 mais per rimnar almain 100 000 suttascripziuns, per laschar confermar quellas e las inoltrar a la Chanzlia federala.
Per che l'iniziativa reusseschia segiramain, duessas Vus rimnar pli che 100 000 suttascripziuns. L'experientscha mussa, ch'ina part da las suttascripziuns è nunvalaivla.
Suttascriver dastgan tut las persunas che han il dretg da votar svizzer. Quai vala er per Svizras e Svizzers a l'exteriur.
Per emplenir la glista da suttascripziuns vala il suandant:
Tut las persunas ston scriver a maun lur prenum e num e suttascriver. Ellas ston er inditgar la data da naschientscha e l'adressa.
Plinavant stuais Vus inditgar il chantun e la vischnanca, nua che Vus avais il dretg da votar. Igl è impurtant, che mo persunas da la medema vischnanca suttascrivian sin in exemplar da la glista. Las suttascripziuns vegnan suenter numnadamain controlladas da las vischnancas.
Laschar attestar suttascripziuns
Avant che Vus inoltrais las suttascripziuns a la Chanzlia federala, las stuais Vus laschar controllar da las vischnancas. Ins discurra da l'«attestaziun» da las suttascripziuns.
Las vischnancas controlleschan, sche las persunas che han suttascrit èn inscrittas en il register electoral e sch'ina persuna ha suttascrit pliras giadas.
L'attestaziun da tut las suttascripziuns dovra temp. Durant la fasa da rimnar, duessas Vus perquai trametter cuntinuadamain las suttascripziuns a las vischnancas.
Inoltrar l'iniziativa
Il pli tard suenter 18 mais stuais Vus inoltrar las suttascripziuns attestadas a la Chanzlia federala. Tut las infurmaziuns impurtantas per inoltrar las glistas da suttascripziuns chattais Vus en il fegl d'infurmaziun.
A chaschun da la dumbraziun controllescha er la Chanzlia federala las suttascripziuns inoltradas. Sche almain 100 000 suttascripziuns valaivlas èn vegnidas inoltradas, è l'iniziativa reussida.
Votaziun dal pievel
La votaziun dal pievel ha lieu pir onns suenter che las suttascripziuns èn vegnidas inoltradas. Il Cussegl federal ed il parlament tractan numnadamain l'iniziativa. En tscherts cas elavuran els in'alternativa a l'iniziativa.
Il Cussegl federal sto far enconuschent la data da la votaziun almain 4 mais ordavant.
Sche la maioritad dal pievel e la maioritad dals chantuns acceptan l'iniziativa, alura vegn la constituziun midada.
Mintga persuna che ha il dretg da votar en Svizra, po suttascriver ina iniziativa federala dal pievel.
Er votantas svizras e votants svizzers che vivan a l'exteriur, pon suttascriver ina iniziativa. Per quest intent ston ellas ed els esser registrads tar lur represchentanza svizra cumpetenta.
As infurmai davart las reglas formalas che ston vegnir resguardadas cun suttascriver, per che Vossa suttascripziun saja valaivla.
Sch'ina iniziativa è reussida (sch'i èn pia vegnidas rimnadas entaifer 18 mais 100 000 suttascripziuns valaivlas per quella), alura datti ina votaziun davart l'iniziativa, nun ch'il comité d'iniziativa retiria sia iniziativa dal pievel. Il Cussegl federal sco er il parlament han la pussaivladad da proponer in'alternativa a l'iniziativa dal pievel. L'ultim pled en chaussa ha il parlament. Per questa alternativa datti duas variantas.
La cuntraproposta directa
Sco resposta a l'iniziativa propona il parlament in auter artitgel constituziunal cun la cuntraproposta directa. Il comité po alura retrair sia iniziativa. Sch'el fa quai, vegni votà mo anc davart la cuntraproposta.
Sch'el na fa betg quai, votescha la populaziun a medem temp davart l'iniziativa e davart la cuntraproposta. Plinavant pon las votantas ed ils votants far ina crusch, sch'ellas ed els prefereschan l'iniziativa u la cuntraproposta. Questa dumonda è decisiva, en cas che la maioritad da las votantas e dals votants e la maioritad dals chantuns din «gea» a l'iniziativa ed a la cuntraproposta.
La cuntraproposta indirecta
Sco resposta a l'iniziativa propona il parlament cun la cuntraproposta indirecta ina midada da la lescha u ina nova lescha. Uschia surpiglia il parlament tschertas dumondas da l'iniziativa, senza che la constituziun stoppia vegnir midada.
Per che la cuntraproposta vegnia resguardada, ston duas cundiziuns esser ademplidas:
L'iniziativa è liquidada, perquai ch'il comité l'ha retratg u perquai ch'il pievel l'ha refusà.
Cunter la cuntraproposta na lantscha nagin cun success in referendum ubain las votantas ed ils votants acceptan la cuntraproposta en la votaziun da referendum.
Cura ch'il comité d'iniziativa retira l'iniziativa, na sa el pia betg anc, sche la cuntraproposta entra lura er en vigur. Perquai po el er retrair l'iniziativa cun resalva. Quai vul dir, ch'i vegn tuttina anc votà davart l'iniziativa, sche la cuntraproposta vegn refusada. Ils detagls davart la cuntraproposta indirecta chattais Vus sin la pagina d'internet dal parlament.
Iniziativas na datti betg mo sin plaun federal. Las votantas ed ils votants pon er lantschar ina iniziativa en lur chantun u en lur vischnanca.
En intgins chantuns pon burgaisas e burgais betg mo pretender midadas da la constituziun chantunala, mabain midar u introducir da nov ina lescha chantunala. Ins discurra lura d'ina iniziativa legislativa. Questa pussaivladad na datti betg sin plaun federal.